اختلال بیش فعالی چیست؟

در طول زمان، متخصصان این اختلال را با نام‌های میل انفجاری، بازداری اراده و ناتوانی از مهار اخلاقی، فزون‌جنبشی، اختلال نارسایی توجه و اختلال نارسایی توجه با فزون‌کنشی یا بدون آن خوانده‌اند.

اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه یک اختلال عصبی-رفتاری است که با علائم بی‌توجهی، حواس‌پرتی، بیش‌فعالی و دمدمی مزاج بودن شناخته می‌شود. طبق بررسی‌های انجام شده اختلال بیش فعالی (ADHD) شایع‌ترین اختلال سلامت روان است که با تخمین شیوع 5 تا 11 درصدی آن در کودکان، بیش‌ترین آمار مبتلایان را دارد. در حالت کلی ADHD در بزرگسالان شیوع کمتری دارد و تقریبا 2 تا 5 درصد بالغین به این اختلال مبتلا هستند.

علائم اختلال بیش‌فعالی یا ADHD می‌تواند در کار، مدرسه، وظایف خانه‌داری و روابط تداخل ایجاد کند. مدیریت این بیماری هم برای کودکان و هم برای بالغین می‌تواند یک چالش تلقی شود.

خوشبختانه، درمان‌هایی که برای این اختلال وجود دارد، موثر بوده‌اند و هر فرد مبتلا به ADHD می‌تواند مهارت‌های مقابله با این بیماری را برای حل درگیری‌ها و کنترل استعدادهایش، یاد بگیرد. دقیقا همان‌طور که بسیاری از افراد موفق مبتلا به ADHD این کار را کرده‌اند.

اختلال بیش فعالی (ADHD) چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برخی کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی تمرکز بر انجام وظایف در مدرسه یا محل کار را دشوار می‌دانند. این افراد ممکن است مکررا و برای مدت زمان طولانی خیال‌پردازی کند.

کودکان مبتلا به ADHD ممکن است آشفته و یاغی باشند و یا در کنار آمدن با والدین، همسالان یا معلمان با مشکل مواجه شوند. کودکانی که درگیر اختلال بیش‌فعالی و دمدمی مزاجی هستند، اغلب چالش‌های رفتاری دارند که مدیریت آن‌ها برای بزرگسالان می‌تواند بسیار دشوار باشد.

از طرف دیگر، بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی بیشتر احساس بی‌قراری یا ناآرامی دارند. در صورتی که بزرگسالان مبتلا به بیش فعالیدمدمی مزاج باشند، ممکن است تصمیم‌های عجولانه‌ای بگیرند که زندگی آن‌ها را به طور نامطلوبی تحت تاثیر قرار دهد.

هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان مبتلا به این اختلال، عملکرد اجرایی یعنی برنامه‌ریزی، تنظیم عواطف و تصمیم‌گیری تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بسیاری از کودکان و بزرگسالان یکی از علائم بیش‌فعالی یا بی‌توجهی را از خود نشان می‌دهند، اما ممکن است هر دو علامت با هم نیز وجود داشته باشند که به آن معمولا نوع ترکیبی ADHD گفته می‌شود.

علائم بیش فعالی، مواردی مانند مشکل در سازماندهیِ وظایف، پرت شدن حواس، اجتناب از انجام کارهای سختی که نیاز به تلاش دارند، ناتوانی در حفظ توجه به یک کار و مشکل در دنبال کردن یک کار تا انتها است. بیش فعالی، با بی‌قراری، بیش از حد صحبت کردن، و ناآرامی در کودک، خود را نشان می‌دهد. اصلی‌ترین علامتِ آن، وجود الگوی مداومی است که در عملکرد یا رشد کودک، اختلال ایجاد می‌کند.

معمولا علائم بیش فعالی، در دو یا چند حوزه از زندگی فرد مشاهده می‌شوند: یعنی خانه، محلِ کار، مدرسه و روابط اجتماعی. شیوه‌ی بروز و میزانِ نشانه های بیش فعالی، باید به صورتی باشد که با میزانِ رشدی که از کودک انتظار داریم، در تضاد باشد. یعنی کودک باید به میزان قابل توجهی، در مقایسه با همسالانِ خود، بیش فعال تر باشد.

علائم بیش فعالی، قبل از سن ۱۲ سالگی مشاهده می‌شوند. در ویرایش چهارم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV)، گفته شده است این علائم باید قبل از ۷ سالگی مشاهده شوند. ولی در حال حاضر، سن ۱۲ سالگی به عنوان معیاری قابل قبول در نظر گرفته می‌شود، زیرا اغلبِ بزرگسالان، به سختی گذشته را به خاطر می‌آورند و تعیینِ سن دقیق شروع بیش‌فعالی در کودک، دشوار است. در واقع، معمولا علائم دوران کودکی که بزرگسالان به یاد می‌آورند، قابل اعتماد نیست. بنابراین، در ویرایش پنجم این راهنما، راه گریزی برای تعیینِ سن قطعی شروعِ بیش‌فعالی، اضافه شده است.

علائم بیش فعالی

بیشترِ اوقات، کودک دست و پاهایش را تکان می‌دهد و بر روی صندلی، پیچ و تاب می‌خورد.

بیشترِ اوقات، در کلاس درس یا مکان‌های دیگری که باید روی صندلی بنشیند، از جای خود بلند می‌شود.

بیشترِ اوقات، به طور افراطی در اطراف می‌دود، یا از هر چیزی بالا می‌رود، در صورتی که نباید این کارها را انجام دهد (این مورد در نوجوانان و بزرگسالان، به وجودِ احساس بی‌قراری محدود می‌شود).

بیشترِ اوقات، نمی‌تواند بی‌سر و صدا در بازی‌ها یا فعالیت‌های فراغتی شرکت کند.

بیشترِ اوقات، «در حالِ حرکت» است یا طوری رفتار می‌کند که انگار «توسط یک موتور رانده می‌شود».

بیشترِ اوقات، بیش از حد صحبت می‌کند.

این نشانه‌ها باید حداقل، به مدتِ ۶ ماه ادامه داشته باشند و در دوران کودکی، یعنی در سن ۱۲ سالگی یا قبل از آن، مشاهده شوند. به علاوه، این نشانه‌ها باید دست‌کم در دو محیطِ مجزا (مثلا در مدرسه و در خانه) مشاهده شوند و موجب اختلال قابل‌توجهی در عملکرد یا روابط اجتماعی، تحصیلی یا شغلیِ کودک شوند.

درمان
روش درمان این بیماری می تواند درمان دارویی يا روان درمانی به تنهایی و یا ترکیبی اين دو روش باشد. درمان دارویی ADHD براساس داروهای محرک عصبی و غیر محرک استوار است.
درمان‌های غیردارویی این بیماری عبارتند از رفتار درمانی، گفتار درمانی و درمان شناختی رفتاری، خانواده درمانی، مداخله در مدرسه، آموزش مهارتهای اجتماعی ، آموزش مدیریت والدین و نوروفیدبک است.

کارشناسان معتقدند که درمان ADHD باید در اصل رفتاری یا دارویی باشد. درمان رفتاری این اختلال شامل روان‌درمانی، آموزش توجه، افزایش بازی، ساختار بخشی بهتر و … است. مطالعات انجام شده بر روی این اختلال نشان می‌دهد که استفاده از روش درمانی که ترکیبی از روش رفتاری و دارویی است، می‌تواند موثرترین روش باشد.

آیا بیش فعالی بیماری زندگی به سبک مدرنیته است؟

برخی کارشناسان می‌گویند که چیزی که به آن ADHD گفته می‌شود، در واقع یک بیماری مرتبط با تمدن است؛ به این معنا که این اختلال به سبب ناهماهنگی در بین ریشه‌های تکاملی انسان و محیط مدرن اطراف ایجاد می‌شود. برای مثال، سطوح بالای انرژی ممکن است یک ویژگی تطابقی برای یک شکارچی باشد اما همین انرژی در کلاس درس مدرن می‌تواند مشکل‌ساز باشد.

برخی از کارشناسان برجسته‌ی رشد کودک معتقدند که افزایش آمار کودکان مبتلا به ADHD با افزایش تمرکز برای موفقیت در امتحانات دشوار و استاندارد و کاهش زمان بازی ارتباط دارد. این موضوع نشان می‌دهد که حداقل برخی از کودکانی که تشخیص ابتلا به ADHD داده شده است، در محیط‌هایی قرار داشته‌اند که این ناهماهنگی تکاملی را تشدید کرده است.

آموختنِ مهارت‌ها و قواعد اجتماعی، برای کودکان بیش فعال دشوار است. شما می‌توانید به فرزند بیش فعال خود کمک کنید تا شنونده‌ی بهتری باشد، معنیِ حالت چهره و زبان بدن دیگران را متوجه شود و در گروه‌ها تعامل بهتری با دیگران داشته باشد.

با فرزندتان با ملایمت و در عین حال صادقانه، در مورد چالش‌ها و اینکه چگونه باید خود را تغییر دهد، صحبت کنید.

حالت‌هایِ مختلف موقعیت‌های اجتماعی را با کودک خود بازی کنید. نقش‌ها را با یکدیگر عوض کنید و سعی کنید که این بازی برای او سرگرم‌کننده باشد.

در انتخاب همبازی برای کودک‌تان دقت کنید و کسانی را انتخاب کنید که با او هم‌زبان هستند و از مهارت‌هایِ فیزیکی برخوردارند.

در ابتدا، هر بار فقط یک یا دو کودک را انتخاب کنید و وقتی با یکدیگر بازی می‌کنند آنها را از نزدیک تماشا کنید.

به هیچ وجه زدن، هل دادن و فریاد کشیدن در خانه یا حیاط را تحمل نکنید.

برای بازی کودک، زمان و فضای کافی فراهم کنید و به رفتارهای خوب او در حینِ بازی، پاداش دهید.